برنامۀ ماستری دیپارتمنت فزیک هسته ای واتومی

پوهنځی فزیک  جهت تطبیق پلان انکشافی خویش و پوهنتون کابل، دوره ماستری را در دیپارتمنت فزیک هسته ای واتومی تدویر میکند. محتویات برنامه قرارذیل است.

تاریخچه:برنامه ماستری فزیک در سالهای 1390-1393 قبل ازتجزیه پوهنحی ساینس، بصورت مقطعی برگزار گردید که براساس یک سلسله مشکلات بعد ازدو دوره فراغت متوقف گردید. بعد از تجزیه پوهنحی ساینس به پوهنحی های فزیک ، کیمیا، ریاضیات و بیولوژی، که در جهت تخصصی سازی رشته های تحصیلی و رویکرد تخصص گرائی پوهنتون انجام گرفته است، پوهنحی فزیک در دیپارتمنت هسته ای و اتومی خویش بخش ماستری را در سال 1398 ایجاد و طی مراحل نمود.

مقدمه:با توجه به قانون دستیابی به تکنالوژی هسته ای صلح آمیز، برنامه ریزی در مورد تربیت نیروی انسانی متخصص و اولویت بندی درعلوم هسته ای و تحقیقات هسته ای در سکتورهای صنعتی مربوط به توسعه نیروگاه های هسته ای و مواد سوخت هسته ای، همچنین پیشرفت کاربرد درطبابت و زراعت توسط این رشته مهم در دوره ماستری، مورد مطالعه و بررسی قرار خواهد گرفت. تحقق و تربیت نیروهای انسانی خوب در این بخش مهم مستلزم سرمایه گذاری در توسعه زیرساخت های علوم و تکنالوژی می باشد. از جمله تدوین برنامه جامع توسعه منابع انسانی و استراتیژی پژوهش و تکنالوژی برای صنعت هسته ای كشورازالزامات استراتژی بلند مدت این صنعت به شمار می آید.

معرفی دوره ماستری:دوره ماستری فزیک هسته ای واتومی به دوره‌ای اطلاق می‌گردد که تحصیلات بالاترازدوره لیسانس را در برمی‌گیرد واولین مقطع تحصیلی بعد از لیسانس می‌باشد که به اعطای دیپلوم مربوط می‌انجامد و مجموعه‌ای هماهنگ از فعالیتهای آموزشی را همراه با فعالیتهای مقدماتی تحقیقی در بردارد.

هدف ازایجاد این دوره، تربیت افرادی است که بتوانند بر شاخه‌ای از رشته فزیک احاطه یافته، در اثر آشنایی که با روشهای پیشرفته تحقیق در زمینه رشته ای ازفزیک دست می‌یابند مهارتهای علمی وعملی لازم را به گونه‌ای کسب نمایند که بخوبی بتوانند به تعلیم و تحقیق در شاخه‌های مختلف فزیک بصورت نظری وعملی و متناظر دردوره لیسانس بپردازند. علاوه بر این در سطحی بالاتر از لیسانس قادربه کاربرد فزیک بوده بتوانند و رهگشا و حل کننده مشکلات مملکت درپروژه های بزرگ باشند.

ضرورت و اهمیت ایجاد برنامه ماستر:با توجه به گسترش روز افزون علوم پایه، فنی مهندسی، اقتصاد، مدیریت صنعتی و علوم دیگر، رشته فزیک ازمهمترین رشته های تحصیلی است که کاربرد فراوان درسکتور صنعت، زراعت، طبابت و ... دارد . مراکز مختلف تحقیقاتی، شفاخانه ها، سازمان ها ، وزارت خانه ها؛ وزارت زراعت ابیاری ومالداری، صحت عامه وزارت مخابرات وتکنالوژی معلوماتی، وزارت انرژی وآب،وزارت معادن وپترولیم و ادارۀ انرژی هسته ای ودیگر نهادهای ذیربط نیاز مبرم به متخصصین فزیک هسته ای دارند. بنابراین دایر نمودن چنین دوره‌ای در پوهنتون هایی که از امکانات لازم، بخصوص استادان متخصص و با تجربه بهره‌مند می‌باشند ضروری به نظر می‌ رسد و از اهمیت خاص برخوردار است.

موارد رفع نیازمندیهای برنامه ماستری:دیپارتمنت فزیک هسته ای واتومی با استفاده ازتوامیتهای ایجاد شده با نهادهای علمی  تلاش دارد تا نیازخویش را درزمینه جذب استادان شایسته همکاردرکورس ماستری تامین نماید. برای این منظور تلاش میکند تا پوهنتونهای معتبرکشورهای همسایه دوست توامیتهای علمی در زمینه تبادله استاد و محصل، اشتراک گذاری منابع و لابراتوارها برای انجام کارهای تحقیقاتی مشترک و همینطور تکمیل تزیس و غیره نیاز مندیهای خویش را تامین نماید.

علاوه براین برای ارتقای ظرفیت استادان خویش بورسهای اختصاصی داکتری را گرفته و همچنین لابراتوارهای خویش را با همکاری بانک جهانی برای انجام تحقیقات دوره ماستری تکمیل نماید.

دیپارتمنت فزیک هسته ای و اتومی با توجه به سابقه دو دوره فراغت از دیپارتمنت فزیک در سنوات قبل با همکاری اعضای کادرعلمی دو دیپارتمنت فزیک و الکترونیک و دیپارتمنت فزیک نظری و عمومی نیاز خویش را در زمینه کادر علمی واجد شرایط تدریس دوره ماستری تامین مینماید.

نیازسنجی برنامه ماستری دردیپارتمنت فزیک هسته ای و اتومی

برای شناسایی نیازها یا مسائل و مشكلات محصلان درهنگام تحصیل و بعد ازفراغت که وارد جامعه می شوند و شرایط خوبی برای پیدا کردن کار و ادامه تحصیل در مقطع های بالاتر داشته باشند بصورت زیر توسط اعضای کادر علمی دیپارتمنت فزیک هسته ای و اتومی و کمیته ماستری پوهنحی بررسی شد:

الف. مصاحبه با افراد متخصص در سازمان ها و وزارت خانه های نیازمند به متخصصین 

- حضور یافتن در وزارت خانه های مختلف بخاطر اطلاعات علمی در مورد مونوگراف ها، پوهنحی فزیک ازدوسال گذشته بدین سو تلاش کرده است که  تمام موضوعات مونوگراف ساحوی و خارج از محیط پوهنتون تعریف شود تا محصلان با محیط عملی و کاربردهای فزیک در جامعه آشنا شوند و بتوانند آینده شغلی خوبی را برای خود ترسیم بکنند. از جمله وزارت خانه ها:

- بررسی لیزر گالیم در وزارت مخابرات وتکنالوژی معلوماتی برای انتقال حجم زیاد اطلاعات در زمان کم،  با جمع آوری اطلاعات کادرعلمی دیپارتمنت متوجه شدند که وزارت در این قسمت بسیار ضعیف هست و اشد ضرورت به نیروی متخصصی که تحصیلات فزیک در بخش هسته داشته باشد دارد.

- مطالعه لیتیم و کاربردهای ان در صنعت- این موضوع مربوط به وزارت معدن و پطرولیم می شد که محصل فزیک برای جمع آوری اطلاعات به این وزارت خانه مراجعه کرد اما فرد متخصصی که بتواند اطلاعات خوب بدهد نداشتند.

- اطلاعات جامع درمورد دوزدریافتی بیماران در شفاخانه ها- این موضوع مربوط به ادارۀ انرژی هسته ای می شد- اطلاعاتی که جمع آوری شد خیلی کم و ازدقت کافی برخوردار نبود.

- کاربردهای فزیک هسته ای در زراعت : دروزارت زراعت ابیاری ومالداری افراد متخصصی که در این بخش اطلاعات داشته باشد وجود ندارد.

- درمان سرطان توسط اشعه های هسته ای: وزارت صحت عامه نیز در این بخش معلومات کافی نداشت بدلیل نبود متخصص فزیک هسته ای .

ب. بررسی شرایط آینده کشور در سکتور های مختلف که نیاز به متخصص فزیک دارند:

سکتورهای مختلف کشور بصورت عینی و حضور مستقیم استادان و شاگردان پوهنحی فزیک بررسی شدند که بدلیل نبود متخصصی که با فزیک آشنایی داشته باشد بسیار ضعیف هستند برای بهبود وضعیت و برای کمک به اقتصاد کشور اشد ضرورت به نیروی های انسانی متخصص که تحصیلات فزیک داشته باشند، دارند.

ج. مشاهده مستقیم نیاز وزارت خانه ها

در این بخش هم استادان و هم شاگردان پوهنحی فزیک اشتراک کردند و در وزارت خانه ها حضور یافتند و مستقیم درجریان تمام فعالیت های وزارت خانه های مخابرات وتکنالوژی معلوماتی، آب و انرژی، معدن وپترولیم، صحت عامه، زراعت ابیاری و مالداری و ادارۀ انرژی هسته ای قرار گرفتند و با مسئولین ان وزارت خانه ها صحبت کردند. تمام وزارت خانه های ذکر شده اشد ضرورت به متخصص فزیک دارند که بتوانند در فعالیت ها کمک بکنند.

د. مرور متون و اطلاعات علمی

 با توجه به اطلاعات علمی و سابقه کاری که استادان پوهنحی فزیک دارند، محصلان و کمیته کریکولم برای تهیه نصاب تحصیلی معیاری و استاندارد که نیاز جامعه بوده راهنمایی کردند.

شركت در دوره های آموزشی (OBE-SCL)

با مشارکت تمام استادان پوهنحی فزیک بخصوص دیپارتمنت فزیک هسته ای و اتومی در دوره های آموزشی   OBE-SCL با اصول اصلی و نصاب تحصیلی و نیازسنجی آشنایی خود را کامل کردند و اقدام به تهیه نصاب معیار در دیپارتمنت نمودند.

اهداف نیازسنجی در دیپارتمنت فزیک هسته ای و اتومی

• فراهم سازی اطلاعات برای برنامه ریزی

از طریق فرایند نیازسنجی اهداف و مقاصد نصاب تحصیلی دیپارتمنت مورد شناسایی قرار گرفت، اقدامات ضروری برای اجرا و نوشتن نصاب تحصیلی شد. در ابتدا نوع و میزان تلاشها و منابعی که برای دستیابی به هدفها باید مصرف شوند ، تعیین گردید . از سوی دیگر اطلاعات حاصل از نیازسنجی‌ ماهیت و نوع برنامه ها را نیز برای دیپارتمنت مشخص ساخت. به عبارت دیگر براساس سنجش حاصله‌، برنامه های کوتاه مدت و یا برنامه های بلند مدت که برای دیپارتمنت تعریف شده است تدوین شد .

• پاسخگو و مسئول کردن دیپارتمنت

یکی ازاهداف فرایند نیازسنجی ان است که دیپارتمنت را نسبت به نتایج تلاشها و اقداماتشان مسئول و پاسخگو نگهدارد . زیرا دیپارتمنت نظارت دارد از الگوهای مختلف نیازسنجی تا دریابند که آیا اقدامات و فعالیتهای آموزشی موثر بوده است یا خیر و نیز موارد و حوزه هایی که پیشرفتهای آموزشی کمتر از حد مطلوب بوده است، کدام هستند و چه اقداماتی برای بهبود انها باید به مرحله اجرا گذاشته شود.

• تشخیص یا شناسایی ضعفها و مسائل و مشکلات اساسی در دیپارتمنت

براساس نتایج حاصل از نیازسنجی ، آمر دیپارتمنت، استادان دیپارتمنت و کمیته کریکولم می توانند حوزه ها و قلمروهای بحرانی را شناسایی و تصمیمات مقتضی را درخصوص نحوه رفع یا برخورد با انها اخذ کنند.

ارزیابی و بازنگری کیفیت برنامه ماستری

ارزیابی برنامه شامل ارزیابی جزئی ومقطعی وارزیابی کلی ودوامدار است که هرکدام میتواند شامل ارزیابی از روند تدریس و ارزیابی از موثریت برنامه می باشد. برای تحقق اهداف مقطعی و دوامدار برنامه در همکاری با برد ماستری پوهنځی کمیته های اعتلای کیفیت، کریکیولم و بهبود تدریس پوهنځی مکلف به اجرای پروسه های ارزیابی و بازنگری برنامه ها و تطبیق نتایج در روند بهبود برنامه هستند.

• ارائه گزارش سمستر وار از نتایج برنامه ومیزان تطبیق پلان انکشافی وعملیاتی برنامه.
• تدویر جلسات منظم بورد ماستری با حضور داشت نماینده کمیته های ذکر شده.

اهداف برنامه ماستری

تحصیل در رشته فزیک هسته ای و اتومی براساس نیاز های جامعه و معیارهای اکادمیک اهداف ذیل را دنبال میکند:

 بررسی و شناسایی نیازهای تحقیقی در زمینه انرژی هسته ای و علوم وابسته به ان نظیر تشعشعات آیونایزکننده، پلاسما، و لیزر در چارچوب صنعت، طب، زراعت و انرژی.

•  اجرای طرح های تحقیقی بنیادی كاربردی و توسعه ای به منظور تحقق اهداف.
•  همكاری تحقیقی با پوهنتون ها و مؤسسات تحقیقی داخل و خارج كشور به منظورارتقای كیفیت فعالیت های تحقیقی در زمینه مرتبط با اهداف .
•  انتشار مجله، كتب علمی و جزوها متناسب با اهداف.
•  برگزاری کنفرانس های علمی و ارائه دستاوردهای تحقیقی در قالب ورکشاپ های آموزشی.
• اجرای همزمان طرح های تحقیقی بنیادی و پروژه های كاربردی در زمینه علوم هسته ای و علوم وابسته به ان (نظیر تشعشع آیونایزکننده، پلاسما، و لیزر) در راستای برنامه های توسعه ای كشور.
•  توسعه ونواوری در زمینه كاربرد علوم هسته ای و علوم وابسته به ان.
•  ایجاد ظرفیت ها و فراهم آوردن امكانات مناسب برای اجرای طرح های تحقیقاتی بنیادی و پروژه های كاربردی.
•  تلاش در زمینه تربیت نیروی انسانی متخصص مورد نیاز برنامه هسته ای كشور.
•  تحقیق و توسعه جهت ارائه اقتصادی تولیدات و خدمات در زمینه كاربرد علوم هسته ای و علوم وابسته، مانند تولید رادیوایزوتوپ های صنعتی و زراعتی، رادیوداروها، كیتهای دارویی و بیومالیكولی، خدمات تشعشع دهی، انواع لیزرها و ... با ایجاد زیرساختهای مناسب بر پایه استانداردهای مدیریت و كنترول كیفیت مشاركت در پروژه های بین المللی جهت ارتقای سطح كیفی فعالیت ها.

برنامه ریزی های لازم جهت رسیدن به اهداف برنامه ماستری

•      سازماندهی نظام تحقیقی و تکنالوژی درحوزه كاربردی و هدف دار.
•     انجام تحقیقات بنیادی.
•      پایداری ثبات داشتن تشكیلات و زیرساخت های ان.
•      پایه ریزی سیاست مدیریت یك پارچه و تداوم در اجرای ان.
•      تشویق به نوآوری.
•      صنعتی کردن تحقیقات.
•     انجام تحقیقات هدف داربا درنظر گرفتن منافع اقتصادی و اجتماعی كشور.
• تأمین بودجه لازم از راه انجام تحقیقات كاربردی و هدف دار.
• رسیدن به خودكفایی و قطع وابستگی به اعتبارات و بودجه دولتی.
• پروژه های علمی- تحقیقی صنعت هسته ای در سال های آینده.
• توسعه وافزایش رادیو داروها مطابق با شیوه های مناسب ساخت.
• مطالعه امكان سنجی برای مقابله با رادیو اكتیوناشی از پسابها و رسوبات
• توسعه دانش علمی و تقویت تکنالوژی هسته ای.

 

نتایج متوقعه:با توجه به اهداف دولت جمهوری اسلامی افغانستان در جهت توسعه و شګوفایی علمی، پیشرفت صنعتی و انرژی کشورو بالابردن اقتصاد و از بین بردن عقب ماندگی‌های کشور، فارغ التحصیلان رشته فزیک هسته ای می‌توانند در سطوح مختلف برنامه ریزی و علمی و اجرایی، در بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی فعالیت کنند.

شایستگی فارغان یا موارد جذب و تحصیل برای فارغان

• اشتغال به برنامه ریزی در تمام کمتیه های علمی و  موسسات تحصیلات عالی و پوهنتون ها.
• برنامه ریزی و اشتغال درتمام سازمان ها بعنوان مدیر شایسته.
• اشتغال در شفاخانه ها برای کنترول و درمان سرطانها با استفاده از متودهای جدید درمان سرطان
• اشتغال و فعالیت در وزارت خانه های: زراعت ابیاری ومالداری، صحت عامه ، انرژی وآب ،معادن وپترولیم و نهادهای مستقل مثل ادارۀ انرژی هسته ای.
•  توانمندی تحقیق علمی دررشته فزیک هسته ای و ساحه طب هسته ای.
• توانمندی تدریس درمراکزونهاد های مختلف تحصیلات عالی.
• توانمندی دردیزاین،تطبیق و انکشاف پروژه های تحقیقی در بخش فزیک و طب.
• توانمندی در ادامه تحصیل در بخشهای فزیک هسته ای صلح امیز.