تاریخچه پوهنتون کابل

کشور عزیز ما افغانستان فرهنگ شکوفان و گذشتۀ تاریخی طولانی و پرشکوه دارد. اساس و بنیان پوهنتون کابل و تحصیلات عالی در کشور با تأسیس پوهنځی طب در ماه عقرب سال ۱۳۱۱ هجری‌شمسی گذاشته شد. پوهنځی طب تا سال ۱۳۶۰ جزء پوهنتون کابل بود. اولین دسته از فارغ‌التحصیلان لیسه‌های کابل که جمعاً هشت تن بودند، شامل پوهنځی طب شدند. در این هنگام، دکتر رفیقی کامل‌بیگ یک تن از پروفیسوران و اطبای ترکی، ریاست این پوهنځی را به دوش داشت. در آن‌وقت، ساختمانی برای پوهنځی اعمار گردید و شفاخانۀ علی‌آباد در جوار آن اعمار شد.

اساس محوطۀ موجودۀ پوهنتون با اعمار ساختمان پوهنځی طب بنا نهاده شد. سپس پوهنځی حقوق و علوم سیاسی به حیث دومین مؤسسه‌ی تحصیلات عالی کشور به‌نام «اکادمی حقوق و علوم سیاسی» در ۱۱ میزان سال ۱۳۱۷ به میان آمد و برای اولین بار پنج‌تن از فارغ‌التحصیلان صنوف دوازدهم لیسه‌های مرکز در آن پوهنځی به تحصیل آغاز کردند. چهار سال بعد از تأسیس پوهنځی حقوق و علوم سیاسی (۱۳۲۱) پوهنځی ساینس عرض وجود کرد و در آن ۱۶ تن به تحصیل آغاز نمودند. در سال ۱۳۲۳ پوهنځی ادبیات، بعداً‌ ادبیات و علوم بشری و اکنون پوهنځی زبان و ادبیات، با اشتراک ۱۰ تن محصل از فارغان صنوف دوازد‌هم به فعالیت‌های اکادمیک آغاز نمود. در حمل سال 1325 مجموعه چهار پوهنځی متذکره طی یک فرمان محمد نادر شاه  به نام پوهنتون کابل تحت ریاست دوکتور عبدالمجید تسجیل یافت. بعداً، اولین قانون بنام قانون پوهنتون کابل تدوین و در ماده هفتم آن چنین تصریح گردیده است: "پوهنتون دارای، شخصیت حقوقی می‌باشد و نمایندگی آن بعهده رئیس پوهنتون است و از لحاظ اداری و مالی پوهنتون مستقل و مستقیماً نزد وزیر معارف مسؤول خواهد بود."

اهمیت پوهنتون کابل در کشور زمانی برجسته شد که اولین پلان پنج‌ساله اقتصادی افغانستان در سال 1335 در زمان زمامداری صدارت محمد داود به کمک اساتید پوهنتون کابل طرح و روی کاغذ تحریر می گردد. در روشنایی آن پوهنتون کابل نیز یک پلان پنج‌ساله انکشافی را طرح ریزی و به تائید مقامات دولتی می‌رساند.

سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۴۰ را از نظر شکل می‌توان دهۀ توسعۀ پوهنتون کابل حساب کرد. در سال ۱۳۳۰ پوهنځی شرعیات به منظور تربیۀ جوانان کشور در علوم اسلامی در چارچوب پوهنتون تأسیس گردید و با اشتراک ۱۶ تن محصل در دارالامان در پهلوی پوهنځی حقوق و علوم سیاسی به فعالیت آغاز نمود. در سال 1333 پوهنځی تعلیم و تربیه تاسیس گردید. به همین ترتیب، پوهنځی‌ زراعت و انجنیری در سال ۱۳۳۵ تأسیس شد. بعدا در سال 1342 این پوهنځی به دو پوهنځی جداگانه بنام انجنیری و پوهنځی زراعت از هم جدا گردیدند.

در سال ۱۳۴۰ پوهنځی علوم وترنری برای تربیۀ نسل جوان کشور در رشتۀطب حیوانی، پیش‌برد امور مالداری، مجادله علیه امراض حیوانی و کنترول مواد غذایی دارای منبع حیوانی تأسیس گردید و با پذیرش ۶۰ محصل به فعالیت آغاز نمود.

 احتیاج روزافزون کشور به پرسونل ورزیده و تعلیم‌یافته در رشته‌های مختلف اقتصادی موجب ایجاد یک مؤسسۀ تعلیمات عالی به نام انستیتوت عالی اقتصاد در حمل سال ۱۳۳۶ گردید. این انستیتوت در سال ۱۳۳۷ به نام پوهنځی اقتصاد در ردیف سایر پوهنځی‌های پوهنتون کابل قرار گرفت. تأسیس پوهنځی‌ها در همین‌جا خاتمه نیافته، مؤسسات تعلمیات عالی یکی بعد دیگر در پوهنتون کابل تأسیس گردید و فعالیت‌های این مرکز علمی را وسیع‌تر و گسترده‌تر ساخت. شعبۀ نسوان در پوهنځی طب در سال ۱۳۳۶ افتتاح شد و راه را برای شمولیت جوانان قشر اناث کشور در مؤسسات تعلمیات عالی گشود.

پوهنځی فارمسی به منظور رفع نیازمندی‌های کشور به فارمسستان لیسانس در ثور سال ۱۳۳۸ تأسیس شد.

قابل یادآوری است که تطبیق پروژۀ تأسیس انستیتوت پولی‌تخنیک در ماه میزان سال ۱۳۴۲ که در پلان انکشافی دوم به همکاری وزارت معارف و وزارت معادن و صنایع و سفارش دولت پیش‌بینی شده بود، به پوهنتون کابل سپرده شد. از اهداف عمدۀ آن انستیتوت، تربیۀ مهندسان در رشته‌های تعمیرات مدنی و صنعتی پل‌ها و سرک‌های موتررو، بندها و نهرها، معادن نفت و گاز و مواد مفیدۀ جدید و تکنالوژی کیمیاوی بوده است. انستیتوت بعد از اکمال امور ساختمانی در سال ۱۳۴۸ رسماً افتتاح شد.

در سال 1358، با جدا شدن دیپارتمنت جغرافیه از پوهنځی ادبیات و علوم بشری و دیپارتمنت جیولوژی و میترولوژی از پوهنځی علوم تحت ساختار جدید بنام پوهنځی زمین شناسی مسمی گردیدند. هکذا، در همین سال، با جدا شدن دیپارتمنت‌های تاریخ، ژورنالیزم و علوم اجتماعی پوهنځی جدید بنام علوم اجتماعی ایجاد گردید. بعداً در سال 1365 دیپارتمنت ژورنالیزم از پوهنځی علوم اجتماعی مجزا و به‌حیث پوهنځی جداگانه معرفی گردید.

پوهنځی کمپیوترساینس در سال 1388 به حیث یک پوهنځی مستقل در چارچوب پوهنتون کابل، نظر به پلان استراتیژیک قبلی وزارت تحصیلات عالی به منظور تربیۀ کادرهای مسلکی در رشتۀکمپیوترساینس مطابق مقتضیات عصر و زمان، غنامندی کمپیوترساینس و یک زیربنای خوب برای تحصیلات در مقطع لیسانس و بلندتر از آن تأسیس شد. این پوهنځی در اثر ارتقای دیپارتمنت کمپیوترساینس پوهنځی ساینس که در سال 1376 ایجاد گردیده بود، به وجود آمد.

طرح اساس‌گزاری پوهنځی هنرهای‌زیبا در چارچوب پوهنتون کابل در سال ۱۳۴۵ به اجرا گذاشته شد. در سال ۱۳۸۹ ساختمان اداری این پوهنځی اعمار گردید.

پوهنځی اداره و پالیسی عامه در سال ۱۳۹۱ در چارچوب پوهنتون کابل تأسیس شد.

نظر به تقاضای زمان و افزایش اهمیت به پرورش کادرهای علمی و متخصص در حوزۀ دانش محیط‌زیست، پوهنځی محیط‌زیست بنابر پیشنهاد پوهنتون کابل و وزارت تحصیلات عالی و با تصویب شورای وزیران در سال ۱۳۹۲ با داشتن ۴۳۰ محصل جدیدالشمول و 150 محصل از دیپارتمنت حفاظت محیط‌زیست و مدیریت حوادث در صنف‌های مختلف رسماً آغاز به کار کرد.

در سال 1393، پوهنځی ساینس به چهار پوهنځی جداگانه ریاضیات، فزیک، کیمیا و بیولوژی منقسم و هریک به‌حیث پوهنځی‌های جداگانه تبارز نمودند.

به همین ترتیب در سال 1399 پوهنځی زبان و ادبیات به دو بخش زبان و ادبیات داخلی و زبان و ادبیات خارجی تحت پوهنځی‌های جداگانه به فعالیت‌های علمی و تحقیقی خویش ادامه دادند.

پوهنځی تکنالوژی معلوماتی و مخابراتی که از مکتب تخنیکی مخابرات در سال 1342 به انستیتوت تکنالوژی معلوماتی در سال 1386 تحت قیمومیت اداری و مالی وزارت مخابرات و تکنالوژی معلوماتی فعالیت داشت در سال 1399 کاملاً به پوهنتون کابل ملحق گردید که با این تحول تعداد پوهنځی‌های پوهنتون کابل به 22 پوهنځی رسید.

ده هه 90 هجری شمسی به مثابه یک فصل استثنایی در تاریخ پوهنتون کابل رقم خورده است. در این ده هه پوهنتون کابل از مرز برنامه‌ها در مقطع لیسانس به مرز برنامه‌ها در مقطع ماستری و دکتورا یک سفر جدید را آغاز نمود. هرچند یکی دو برنامه ماستری که در گذشته‌ها با ایجاد و لغو تجارب اکادمیک را تجربه کرده بودند به یک قوام و ثبات جدید موفقیت را از آن خود کرد. در این ده هه حدود 22 برنامه ماستری و 2 برنامه دکتورا در بخش‌های مختلف علوم اجتماعی و طبیعی بالاثر سعی و تلاش استادان رقم خورد.

در حال حاضر در حدود 651 استاد در پوهنځی‌ها و رشته‌های مختلف مصروف تدریس، آموزش و تحقیق در پوهنتون کابل می‌باشند که تعداد کثیر آنها دارای درجه تحصیلی دکتورا و ماستری می‌باشند. هم‌چنان فعالیت‌های اداری این پوهنتون توسط۳۶۰ تن کارمندان اداری پیش برده می‌شود. پوهنتون کابل دارای ۲۲ پوهنځی، 101 دیپارتمنت ، 77 برنامه‌ در مقطع لیسانس، 22 برنامه‌ی ماستری، ۲ برنامه‌ی دکتورا، ۲ مرکز تحقیقاتی و ۴ مرکز آموزشی می‌باشد. در پوهنتون کابل در حدود 24 هزار محصل در سه مقطع لیسانس، ماستری و دکتورا در دو بخش روزانه و شبانه مصروف تحصیل اند.